Nu we het oude jaar hebben afgesloten en een nieuw jaar begonnen zijn is het tijd terug te blikken op wat we allemaal hebben kunnen doen in het afgelopen jaar, en onze donateurs te bedanken die dit met hun giften mede mogelijk hebben gemaakt.
Het doel waarmee de stichting in 2021 is opgericht is het ondersteunen van de werkzaamheden aan de NCV en de bijbehorende app en projecten. Sinds 2023 hebben we met Stichting E-H Depot Nederland afgesproken dat zij gemaakte onkosten, drukwerk en aanschaf van spullen vergoeden, en Stichting NCV Bijbelstudie ondersteuning biedt aan degenen die tijd willen vrijmaken om meer tijd in het project te kunnen steken. Zo kan ik nog altijd meer dan de helft van mijn tijd in deze werkzaamheden stoppen. Zoals altijd vertrouwen we erop dat Vader op Zijn tijd zorgt voor financiële ondersteuning als dat nodig is, en we hebben met nieuwe giften, waaronder een grote nieuwe jaarlijkse gift, nieuwe mogelijkheden om het werk voort te zetten.
Projecten 2024
Veel werk dat in 2023 verzet is, is in 2024 doorgegaan. Meer dan een jaar is aan de vernieuwde app gewerkt, en in mei 2024 was deze vernieuwde versie eindelijk live. De hoogtepunten van de vernieuwde app zijn een intuïtiever, moderner uiterlijk, verbeterde zoekfuncties, meer opties voor het maken van notities en highlights, mogelijkheden andere teksten te doorzoeken en meer. Maar vooral is de app van de grond af aan opnieuw opgebouwd, om hem weer even toekomstbestendig te maken. Het streven was om de nieuwe app voor het weekend van Opwekking, de pinksterconferentie, klaar te hebben. Dat is gelukt, en we konden de nieuwe app tonen aan het vele publiek dat we daar ontmoet hebben. Op het Opwekking weekeinde mochten we weer de pocketeditie gratis uitdelen, en dit werd met veel enthousiasme ontvangen. Vrijwel iedereen die we spraken was enthousiast, was op zoek naar zo’n vertaling, naar zo’n app, en was verbaasd dat we dit gratis konden aanbieden. En, we komen steeds meer mensen tegen die de app of vertaling al kennen, een goed teken. We hebben 300 boekjes weggegeven, en de app is enkele honderden keren gedownload in de tijd erna.
Na Pinksteren is er eerst gewerkt aan wat updates voor de app, om de eerste foutjes weg te werken en enkele missende mogelijkheden toe te voegen. Daarnaast was het tijd om te schrijven aan het promotieonderzoek waarover ik hieronder nog wat meer over zal schrijven. En er is ook tijd gestoken in het schrijven van enkele boekjes, zoals het studieblad “Dicht op het Woord“. Maar het was dan toch eindelijk tijd om aan de vertaling te beginnen.
Tot december heb ik gewerkt aan het voorbereiden van het maken van de nieuwe vertaling. Dat bestond uit het onderzoeken van enkele laatste theoretische vragen, die in de nummers van het studieblad van dit jaar zijn toegelicht, maar vooral ook de software om de vertaling te maken. Ik heb direct in de app ingebouwd dat (alleen) ik met de vertaling kan werken. Vanuit het Hebreeuwse interlineair maakt de computer een zeer ruwe eerste versie – denk aan de Nederlandse regel van het interlineair met minimale aanpassingen. Maar mogelijkheden om leestekens, Bijbelverwijzingen en opmaak toe te voegen moest ingebouwd worden, net als het bijhouden van de mogelijke vertaalwoorden per Hebreeuws woord, de mogelijkheid het Hebreeuwse interlineair te bewerken en de mogelijkheid om gelijk voetnoten erbij te schrijven. Ik had voor het vertalen van het Nieuwe Testament ook al zulke software geschreven, maar die was verouderd, en niet geschikt voor het Oude Testament.
Toen deze software af was, was mijn eerste taak om een lange waslijst aan aanpassingen en verbeteringen van fouten in de vertaling van het Nieuwe Testament door te voeren. Met het vernieuwen van de app had ik ook de manier waarop de vertaling in de database wordt opgeslagen veranderd, waardoor de oude software om de vertaling aan te passen niet meer werkte. Sinds die tijd had ik alles opgespaard, en dat moest nu eerst nog doorgevoerd worden.
Toen dit afgerond was, kon in december het vertaalwerk aan het Oude Testament eindelijk beginnen. Beginnend bij het begin, Genesis 1, is de rest van het jaar opgevuld met vertaalwerk, ongeveer 4 a 5 hoofdstukken per week. Met de vakantie ertussen is het met dit schrijven, 7 februari 2025, dat ik aan het laatste hoofdstuk van Genesis bezig ben.
Het project dat daarna gaat starten is het maken van een eerste vertaling bij het hele Oude Testament. Ik wilde eerst tegelijkertijd de grondtekst reconstrueren, maar dit is zo’n grote en ingewikkelde klus, dat ik heb besloten eerst een eerste vertaling aan de hand van de Masoretische tekst te maken en die in de app te publiceren, en daarna boek voor boek de vertaling opnieuw door te werken, te verbeteren, voetnoten erbij te schrijven en de grondtekst te reconstrueren. Het maken van een vertaling bij het hele Oude Testament zal zeker een jaar of 3 duren, het opnieuw doorwerken boek voor boek vele jaren.
Tegelijk met vertalen probeer ik bij elk hoofdstuk voetnoten te schrijven. We hebben al commentaar bij verschillende boeken, maar voetnoten zijn korter, en kunnen in een toekomstige uitgave naast de tekst afgedrukt worden in een studie uitgave.
Verder zijn in 2024 weer twee edities van het studieblad “Dicht op het woord” verschenen, met uitgebreide woordstudies, achtergrondartikelen, uitleg over het vertalen van het Oude Testament. Dit alles om duidelijk te maken wat er achter vertaalkeuzes zit en wat er komt kijken bij het vertalen vanuit het Hebreeuws.
Promoveren
In 2023 was ook het idee geboren om een promotieonderzoek te starten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, in februari 2024 is dit van start gegaan. Het onderzoek gaat over de vraag hoe we met alle data die we over de tekst hebben, patronen kunnen vinden in tekst en zinsbouw die preciezer vertellen wanneer je concordant, consequent kunt vertalen, en wanneer niet. Kunnen die patronen preciezer vertellen wanneer een werkwoord een andere betekenis heeft? Dat zou het vertaalwerk veel beter onderbouwen vanuit hoe taal werkt, en hem nog consequenter maken. In een artikel van “Dicht op het Woord” is hier nog meer over geschreven.
In de rest van 2024 is het onderzoek opgestart, heb ik vakken gevolgd in Amsterdam en ben ik begonnen met schrijven. Het eerste hoofdstuk, waarin ik onderzoek hoe verschillende Engelse en Nederlandse vertalingen concordantie toepassen in de vertaling, is al bijna afgerond.
Werkzaamheden 2025
Er is weer veel werk verzet in 2024, waar we volgend jaar mee door zullen gaan. Het meeste werk zal gestoken worden in de vertaling van het Oude Testament. Genesis is ongeveer afgerond, en zal in de app gepubliceerd worden, en dan beginnen we gewoon aan het volgende boek, Exodus. Met meer dan 900 hoofdstukken in het Oude Testament is dat een klus die al snel een jaar of 3 in beslag gaat nemen.
Met alle ontwikkelingen rondom AI en mogelijkheden van taalmodellen als chatGPT wordt er nog wel eens gevraagd of dat niet ingezet kan worden voor het vertaalwerk. Het Oud Hebreeuws is te specialistisch en het aantal woorden dat we ervan hebben te laag om een taalmodel volledig op te trainen, maar ik ga, als ik enkele boeken af heb, wel iets anders proberen. Waar je dit soort modellen heel goed op kunt trainen is om bij een bepaalde input de juiste output te geven. Als ik de gegevens van een paar boeken heb, kan ik proberen of, als ik een taalmodel instructies, het interlineair, wat extra informatie en context en een andere vertaling als referentie geef, hij een betere eerste ruwe versie kan maken dan wat mijn software nu doet. Dan ben ik minder tijd kwijt aan het handmatig verplaatsen van woorden en er een goede Nederlandse zin van maken. Alles zal nagekeken moeten blijven worden, maar het is zeker het onderzoeken waard.
Het promoveren zal dit jaar verder gaan. Ik besteed er nu ongeveer 1 dag per week aan. Dit jaar zal ik verder werken aan hoofdstuk 2 en 3, twee theoretische hoofdstukken over sterke kanten en uitdagingen van concordant vertalen en over onderzoek dat al gedaan is naar patronen bij werkwoorden. De inzichten van het onderzoek kan ik soms nu al gebruiken bij het vertaalwerk, dus het werpt zijn vruchten al af, en is in de toekomst zeker iets dat meer bekendheid en basis kan geven aan de vertaling.
Ook willen we weer naar het Opwekking weekeinde, en wellicht andere christelijke evenementen, om de app en de vertaling te promoten, en via campagnes weer meer mensen bereiken. We willen in april op een editie van Nederland Zingt staan, en er is aan het begin van de zomervakantie nog het New Wine festival, waarover we moeten beslissen wat we gaan doen. We willen wederom veel Bijbels kunnen uitdelen, en bekendheid aan het werk geven. Uw steun hiervoor is van harte welkom.
Dank
Zoals u ziet, is er weer een hoop werk verricht afgelopen jaar, en er ligt weer genoeg vruchtbaar werk klaar voor het komende jaar (en jaren). Ik wil allen die dit werk mogelijk maken met giften danken dat ze hierin willen delen, en allen die op een andere manier een steentje bijdragen aan dit werk. Wat is er mooier dan zo te kunnen werken om Gods woord dichter bij de mensen te brengen? En natuurlijk wil ik God danken, die ons Zijn Woord gegeven heeft. Moge het weer een vruchtbaar jaar worden. Opdat we Hem beter mogen leren kennen!
Thijs Amersfoort
Directeur Stichting NCV-Bijbelstudie