In de app hebben we al langer een interlineair bij het Nieuwe Testament, waarbij onder elk Grieks woord in de grondtekst allerlei informatie weergegeven kan worden. Zo hebben we de letterlijke Nederlandse betekenis in het vervoegde trefwoord, informatie over hoe het woord is opgebouwd in de stamvorm, maar ook informatie als het strongnummer, over wat voor grammaticale vorm het is en meer. Op die manier kan iedereen, ook zij die geen Grieks kennen, zien welke woorden er in de grondtekst zélf staan, en dat vergelijken met de vertaling.
Dit hebben we nog niet van het Hebreeuws. Niet alleen omdat het Nieuwe Testament voorrang heeft gekregen omdat daar de boodschap in te vinden is, die direct tot ons niet-Joden geschreven is, ook is het vele malen moeilijker dan bij het Nieuwe Testament, om een aantal redenen. Zo is het bij het Oude Testament veel lastiger om de oorspronkelijke tekst te reconstrueren – iets dat je uiteindelijk zult willen doen voor je gaat vertalen.
Dit komt omdat we lang niet zoveel handschriften teruggevonden hebben als voor het Nieuwe Testament, maar ook omdat het reconstrueren veel moeilijker is doordat in de loop van eeuwen veel meer veranderd is aan de tekst, doordat schrijvers de tekst updaten naar nieuwere spelling, maar soms ook uitleg erbij gaven. Dat maakt het reconstrueren moeilijker.
Maar in de praktijk blijkt dat de bekendste Hebreeuwse tekst, die door de Masoreten is bewaard, en waar we een compleet handschrift van hebben, de Westminster Leningrad Codex genaamd, kort WLC, heel goed bewaard is gebleven, en weten we door de Dode Zee rollen, dat deze tekst sinds de tijd van Jezus niet veel veranderd is. Omdat het reconstrueren zo lastig is en veel tijd kost, en tegelijkertijd de WLC zo goed bewaard is, heb ik besloten eerst een interlineair bij die tekst te maken, en zal ik later, als ik ga vertalen, boek voor boek dat interlineair vervangen door een gereconstrueerde versie.
Zo ben ik de afgelopen maanden bezig geweest met het klaarmaken van de Hebreeuwse tekst. Uit verschillende databases, die vrij beschikbaar zijn, heb ik gegevens gecombineerd, met de computer bewerkt en nagekeken, om uiteindelijk het – naar mijn weten – meest uitgebreide Hebreeuwse interlineair te kunnen maken dat er is, met de volgende regels:
- De consonanten – de kale Hebreeuwse tekst zonder puntjes en streepjes.
- De gevocaliseerde tekst – de tekst met alle Masoretische tekentjes voor uitspraak.
- De Masoretische uitspraak – voor wie geen Hebreeuws kent is er een regel met de uitspraak van de woorden in Nederlandse letters volgens de Masoretische tekens. Uit onderzoek blijkt deze uitspraak een goede weergave van hoe het Hebreeuws in een laat stadium werd uitgesproken.
- Stamvormen – informatie over de woordfamilie (ook wel wortel) waar het woord toe behoort.
- Trefwoorden – de gekozen vertaalwoorden vervoegd naar de grammaticale vorm. Dit is de meest letterlijke weergave van de betekenis in het Nederlands.
- Grammaticale informatie – in een code staat per woord uitgebreide informatie over dat woord, zoals of een werkwoord tijd aangeeft, wat voor handeling het is, enkelvoud, meervoud etc.
- Traditionele parsing – naast de eigen code is er ook een regel met de traditionele namen voor met name werkwoordsvormen.
- Strongnummer van elk woord.
- Functie van het woord in het zinsdeel, bijvoorbeeld onderwerp, lijdend voorwerp etc.
De tekst is klaar en verwerkt, en de trefwoorden en stamvormen zijn gekozen (hoewel ook dat wat problemen opleverde). Komende tijd zal ik voor alle woorden in al hun vormen deze trefwoorden en stamvormen gaan vervoegen. Voor wie meer wil weten over enkele van de problemen en keuzes die ik hier heb aangestipt, is er nog een uitgebreider artikel dat daar dieper op in gaat.