De Nieuwe Concordante Vertaling
De NCV Bijbelstudie app is gebouwd rondom de Nieuwe of Nederlandse Cordordante Vertaling, de NCV. Een studievertaling die dichter op het woordgebruik van de grondtekst blijft, en waar nog altijd aan gewerkt wordt. Veel moderne vertalingen proberen de betekenis van de oude Griekse en Hebreeuwse teksten over te zetten in begrijpelijk Nederlands. Zij overbruggen de kloof in tijd en taalgebruik door niet altijd woorden letterlijk over te zetten, maar er Nederlandse uitdrukkingen voor te vinden. Dat is waardevol en maakt de tekst toegankelijk voor een brede groep. Een studievertaling leest wat moeilijker, maar laat meer van het woordgebruik van het origineel zien. Met recht, een vertaling waar je op kan studeren.
Concordant vertalen houdt in dat je, waar mogelijk, één Grieks of Hebreeuws woord altijd met hetzelfde Nederlandse woord vertaalt. Zo blijft motiefwerking vaker behouden, en kunnen Hebreeuwse of Griekse woorden en uitdrukkingen onderzocht worden. Het “nieuwe” aan deze concordante vertaling is dat het de nieuwste wetenschappelijke inzichten op gebied van vertaalwetencshap, woordbetekenis, Grieks en Hebreeuwse grammatica en syntaxis, tekstkritiek en exegese probeert mee te nemen, en de inzichten van een lopend promotieonderzoek meeneemt hoe je met valentiepatronen en andere data van de oorsponkelijke tekst patronen kunt vinden die taalkundig onderbouwen wanneer concordantie toegepast kan worden en wanneer dit juist niet de goede betekenis zou weergeven.
De NCV is een studievertaling die dichter op het
woordgebruik van het origineel probeert te blijven.
Vertaling, interlineair en voetnoten
Waar de context of de Nederlandse taal vereist dat er dus wordt afgeweken van de ‘letterlijke’ weergave, van het gekozen vertaalwoord of de gekozen weergave van de grammaticale vorm, omdat anders de betekenis niet goed weergegeven wordt op die plek, is dit duidelijk in de tekst van de Nederlandse Concordante vertaling aangegeven met tekens of verschil in kleur of letterdikte. In de app kan met behulp van het interlineair of de uitleg bij klikken op een woord nagegaan worden hoe en waarom is afgeweken. Ook elke weergave van een naamval, werkwoordsvorm of constructie is zo terug te vinden.
Maar geen enkele vertaling kan op zichzelf alles overbrengen wat de schrijver bedoelde. Dat is altijd met vertalen in een andere taal, maar komt voor een groot deel ook door het grote gat tussen onze tijd en cultuur, en die van de schrijvers van de Bijbel. Daarom worden er bij de vertaling voetnoten en commentaar geschreven. Die geven uitleg, culturele achtergrondinformatie, alternatieve vertalingen, woordspelingen en taalkenmerken die in het vertalen alsnog verloren zijn gegaan en verbanden in de tekst. Dit alles bij elkaar, in de gratis app met interlineair, uitgebreide zoekmogelijkheden en meer, maakt het NCV project uniek, en waardevol voor de student die zich wil verdiepen in wat er staat.
In de Verantwoording van de vertaling, zoals die in de gedrukte uitgaven is verschenen, wordt meer achtergrondinformatie over de vertaling gegeven.
Betrouwbaar
De NCV geeft zo zuiver mogelijk de grondtekst weer, maar houdt ook rekening met de Nederlandse taal, om niet alleen woorden maar ook hun betekenis over te zetten.
Wetenschappelijk
De vertaalmethode is gebaseerd op uitgebreid onderzoek en wordt ondersteund door de nieuwste inzichten in taalkunde en Griekse grammatica.
Voorbeelden
Jahweh, boodschappers, afgevaardigden en meer
Doordat de NCV minder vastzit aan een bestaande vertaaltraditie of een groot interkerkelijk publiek, is er meer ruimte om nieuwe inzichten te verwerken en verkennen in de vertaling. Zo is de naam van God in het Oude Testament weergegeven als de waarschijnlijke uitspraak “Jahweh”, en wordt in een toekomstige versie gekeken of, zoals uit recent onderzoek naar voren is gekomen, “geloof” op veel plekken beter weergegeven kan worden als “vertrouwen” en “trouw”.1 En enkele termen die in onze taal door eeuwen gebruik meer invulling hebben gekregen dan ze oorspronkelijk bevatten zijn in de vertaling vervangen. Zo is een “apostel” een “afgevaardigde” geworden en een “engel” een “boodschapper”, waarmee beide ook consequenter weergegeven kunnen worden op plekken waar een gewone afgevaardigde of boodschapper wordt aangeduid. Ook is uit onderzoek gebleken dat de woorden die vaak met “eeuwig” vertaald worden, niet het filosofische concept van eindeloosheid hadden. In het Hebreeuws spreekt het woord olam van alle tijd zover we kunnen zien, zoals een mensenleven, of nog een langere periode, maar met een horizon. En het Griekse woord aion wordt gebruikt voor de tijdperken die de wereldtijd omvatten, en worden gebruikt voor “dit tijdperk” of, bijvoeglijk gebruikt, “gedurende de (toekomende) tijdperken”.2
1. Zie Teresa Morgan. Roman Faith and Christian Faith, Pistis and Fides in the Early Roman Empire and Early Churches. Oxford University Press, 2015; Nija Gupta. Paul and the Language of Faith. Eerdmans, 2020; Suzan J.M. Sierksma, Paul and the Philosopher’s Faith. Discourses of Pistis in the Greaco-Roman World, Groningen, 2023.
2. H.M. Keizers, LIFE TIME ENTIRETY, A Study of AIWN in Greek Literature and Philosophy, the Septuagint and Philo, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 1999; E. Jenni, “Das Wort ʿōlām im AT”, Basel, 1953.
“Vlees” in Romeinen
Eén van de vertaalprincipes van de NBV21 is dat er ‘contextueel vertaald’ wordt. Een woord krijgt zijn betekenis in de context, en wordt binnen die context dan zo vertaald. Een goed voorbeeld hiervan is de vertaling van het Griekse woord voor ‘vlees’ in Romeinen. Paulus stelt daar vlees tegenover geest, als twee tegenstrijdige manieren van leven. Omdat vlees dan als beeld van onze lichamelijke verlangens gebruikt wordt, en dit niet een bekend beeld is in het Nederlands, vertaalt de NBV21 het met ‘aardse natuur’. De ‘gezindheid van het vlees’ wordt dan het ‘aardse streven’. Binnen Romeinen 8 is ‘vlees’ redelijk consistent met ‘aards’ vertaald, maar niet op alle plekken in Romeinen.
Dit maakt het vers zeker begrijpelijker. Maar als je dit stuk wilt bestuderen, dan zie je niet meer dat Paulus spreekt over ‘vlees’, en verdwijnt het verband met andere passages waarin het woord ‘vlees’ op een andere manier omgezet wordt.
Alleen al binnen de Romeinenbrief vertaalt de NBV21 het woord ‘vlees’ met ‘mens’, ‘lichamelijk’, ‘aardse natuur’, ‘aards’, ‘afkomst’, ‘afstamt’, ‘natuurlijke afstamming’, ‘volksgenoten’ of laat deze het woord helemaal weg. Dezelfde vertaalwoorden worden bovendien voor vele andere Griekse woorden gebruikt. De Nederlandse Concordante Vertaling zou overal gewoon ‘vlees’ handhaven. Dan is de tekst wellicht moeilijker, maar de betekenis is door studie en door vergelijking met een makkelijkere vertaling goed te achterhalen. En de waarde van zo vertalen zit daarin dat je zo heel duidelijk de lijnen en tegenstellingen in de brief ziet.
Studieblad Dicht op het Woord
Het blad Dicht op het woord brengt informatie over het vertaalproject van de Nederlandse Concordante Vertaling, de NCV, in de vorm van uitleg over de methode, artikelen over de voortgang van de werkzaamheden, verantwoording voor keuzes, woordstudies, en daarnaast ook Bijbelstudies op basis van de vertaling, het interlineair en achtergrondinformatie. Hierin zijn meer voorbeelden van de vertaling en wetenschappelijke onderbouwing te vinden.
Uitgaven
Het Nieuwe Testament is reeds vertaald in de NCV, en in 2023 verscheen deze in papieren vorm. In 2024 is na lang voorbereind werk begonnen met het werk aan de vertaling van het Oude Testament, dat boek voor boek in de app gepubliceerd zal worden. Daarbij worden gelijk voetnoten geschreven. Bij het Nieuwe Testament zijn van enkele boeken ook reed commentaar en/of voetnoten verschenen in de app. Ook daar zal komende jaren nog aan gewerkt worden.
Als het Oude Testament af is, zal er een pocket editie van gedrukt worden om deze uitgaven van het Nieuwe Testament aan te vullen. Als er bij het Nieuwe Testament ook voetnoten geschreven zijn, tekstkritische vragen bekeken zijn en de vertaling nog verder verbeterd is, zal de hele vertaling, met tekens en voetnoten, in een grote studieversie uitgegeven worden. Als er daarna boek voor boek aan uitgebreid commentaar gewerkt wordt, kunnen er misschien nog uitgaven met de tekst en het commentaar uitgegeven worden, als daar voldoende belangstelling voor is.
